ایرانیان از زمان‌های گذشته به نظافت بدن و شست‌وشو همیشگی آن اهمیت فراوانی می‌دادند. چنان چه قبل از ظهور اسلام، در تمامی ادیان دینی پیش از اسلام تا پیروان دین زردشت توجه فراوانی به پاکیزگی داشتند و آب را نماد پاکیزگی می‌دانستند. این موضوع پس از ورود اسلام به ایران و تا امروز نیز ادامه پیدا کرده و همچنان حمام یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در هر خانه ای است. به همین دلیل است که طراحی آن یکی از اصلی‌ترین قسمت‌ها در دکوراسیون خانه بوده و گروه‌های حرفه‌ای این کار را بر عده دارند.

برای مثال شرکت کابین دوش لاریس یکی از تولیدکنندگان کابین‌های دوشی است که در حمام‌های لاکچری مورداستفاده قرار می‌گیرند. از دیگر محصولات لاریس می‌توان به پارتیشن شیشه‌ای و دور دوشی نیز اشاره کرد. نام لاریس از سال 1386 در صنعت تولید این محصولات ظهور پیدا کرد؛ از آن سال تاکنون این شرکت به‌عنوان یکی از بهترین‌ها در حوزه طراحی و ساخت حمام‌های لوکس در ایران در حال فعالیت است.

بیشتر بخوانید؛ نصب کابین دوش حمام

درباره حمام‌های قدیمی در ایران

یکی از نکات جالبی که در حمام‌ها و گرمابه‌های قدیم وجود داشت؛ این بود که در گذشته از این مکان‌ها تنها برای استحمام استفاده نمی‌شد؛ بلکه حمام‌ها یک مکان عمومی برای گردهمایی‌های خانوادگی، کاری، دوستانه و حتی سیاسی بودند.

قدمت ساخت حمام در ایران، به هزاران سال پیش برمی‌گردد. طبق تحقیقات کارشناسان و مورخان، جمشید پادشاه ایران دستور ساخت این حمام‌ها را داده است تا در آن غسل‌های مربوط به آئین زرتشت انجام گیرد. با توجه به تأکید رعایت پاکیزگی در تمامی ادیان کشور، حمام‌هایی در تمام نقاط کشور ساخته شدند تا مردم بتوانند بهداشت و پاکیزگی خود را رعایت کنند. حمام‌های تاریخی ایران شاهدی برای این ادعاها است.

به دلیل این‌که حمام‌ها به‌طور همیشگی در مجاورت آب و رطوبت قرار داشتند؛ باید از استحکام و استقامت بالایی برخوردار می‌بودند. مصالح و مواد به کار گرفته‌شده در این حمام‌ها در برابر آب و رطوبت بسیار مقاوم بود. معماران ایرانی توانسته‌اند بهترین نمونه‌های حمام‌ها را بسازند؛ تاجایی‌که این آثار تا امروز نیز باقی مانده و به‌عنوان آثار تاریحی ارزشمندی در کشور ما استفاده می‌شوند. این حمام‌ها ازنظر استحکام و اصول معماری و زیبایی‌، جزء برترین نمونه‌ها در جهان هستند.

نگاهی به حمام‌های ایرانی و تاریخچه آن‌ها

همانطور که گفتیم در دوره‌های مختلف تاریخی حمام‌های عمومی در بخش‌های مختلفی توسط خیرین یا پادشاهان ساخته شده‌اند. این حمام‌ها امروز در قالب موزه‌های مردم‌شناسی و یا آثار باستانی مورداستفاده قرار گرفته و همه افراد می‌توانند با ورود به آن‌ها، با ساختار این مکان‌ها آشنا شوند. در ادامه به معرفی برخی از حمام‌های قدیمی در ایران می‌پردازیم.

• حمام سلطان امیر احمد کاشان

حمامم سلطان امیر احمد کاشان یکی از زیباترین حمام‌های ایران است که به بهترین شکل ممکن حفاظت شده است. همچنین از پایه‌های بسیار قوی برخوردار است که به‌راحتی توانست از زلزله کاشان با آن‌همه ویرانی، جان سالم به در ببرد. این حمام در سال 1956 از طرف سازمان میراث فرهنگی ایران به‌عنوان میراث ملی شناخته شد. جالب است بدانید که نام این حمام برگرفته از اسم امامزاده سلطان امیر احمد است که حمام در نزدیکی آرامگاه او قرار دارد.

این حمام در دوران امپراتوری سلجوقیان در کاشان بنا شده است؛ در سال 1375 شهرداری کاشان این حمام را مرمت کرده و آن را به یک سفره‌خانه سنتی تبدیل کرد. اما امروزه از حمام سلطان امیر احمد کاشان به‌عنوان موزه استفاده شده و تحت نظر سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری کاشان قرار گرفته است. ازجمله مواردی که باعث شده این حمام به یک مکان بسیار خاص و تماشایی تبدیل شود؛ می‌توان به مواردی مانند گچ‌بری‌ها، کاشی‌های رنگی، سقف‌های طاقی و نقاشی‌های دیواری اشاره کرد.

• حمام زیبا و درعین‌حال شاهد قتل تاریخی فین

حمام فین از باارزش‌ترین بناهای تاریخی کاشان است که در باغ فین بنا شده است؛ به همین علت نام این باغ بر این حمام گذاشته شده است. این بنا ساخته‌شده در دوران صفوی است که بر روی بناهای به‌جامانده دیلمی بنا شده است. این حمام ازجمله آثار باشکوهی است که موردستایش جهانگردان داخلی و خارجی واقع گردیده است.

در قسمت جنوبی باغ فین، دو حمام وجود دارد که به حمام کوچک و بزرگ معروف هستند؛ حمام بزرگ در دوران فتحعلی شاه ساخته شده و به شاهان و وزرا اختصاص پیدا کرد. اما حمام کوچک مخصوص خدمتکاران و زیردستان بود. این حمام همان مکانی است که میرزا تقی‌خان فراهانی معروف به امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین‌شاه قاجار، در آن به قتل رسیده است. بنای حمام فین در سال 1314 در فهرست آثار ملی ایران و در سال 2011 میلادی در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسید.

این حمام از زیبایی‌های منحصربه‌فردی برخوردار است؛ برای مثال کانال‌های مخصوص تعویض آب خزینه و حوضچه در این حمام واقع شده است که باعث شده آب حمام همواره پاکیزه بماند. همچنین دیوارهای حمام فین با استفاده از عایق‌های رطوبتی مانند آهک و ماسه پوشانده شده‌اند.

• حمام اسرارآمیز شیخ بهایی اصفهان

حمام شیخ بهایی یکی از حمام‌های تاریخی و منحصر‌به‌فرد ایران است که از مشهورترین مکان‌های دیدنی اصفهان به شمار می‌رود و به‌جامانده از دوران صفوی است. این بنا با دستور شاه‌عباس اول ساخته شده است. علت شهرت داشتن این بنا به حمام اسرارآمیز، دلیل و راز منحصربه‌فرد گرم شدن آن است.

سیستم گرمایشی حمام شیخ بهایی با تمامی حمام‌های تاریخی ایران متفاوت است و همین باعث شده که داستان‌ها و افسانه‌های مختلفی در مورد آن شکل بگیرد. این حمام تنها با یک شمع گرم می‌شد و تمام آب موردنیاز، فقط با استفاده از آن تک شعله گرم می‌شد.

هرچند این شعله امروزه خاموش شده است و برخی علت آن را تخریب قسمتی از حمام توسط برخی از محققان می‌دانند؛ بااین‌حال پژوهشگران هنوز نتوانسته‌اند به راز این حمام پی ببرند. البته گفته می‌شود که شیخ بهایی از گاز متان تولیدشده توسط فاضلاب به‌عنوان سوخت اصلی حمام خود استفاده کرده است؛ این همان روشی است که امروزه بیشتر دانشمندان به دنبال جایگزین کردن سوخت‌های فسیلی با آن هستند. این بنا، در سال 1377 در میان آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

• حمام زیبای وکیل شیراز

یکی از آثار ارزشمند و گردشگری شیراز، حمام وکیل است. این بنا از بزرگ‌ترین حمام‌ها، با اصولی‌ترین و پیشرفته‌ترین معماری‌ها است. این حمام به دستور کریم‌خان زند در سال 1187 بنا شد. آثار دیدنی و چشم‌نوازی در قالب اساطیری، حماسی و مذهبی بر دیوارهای ساختمان حمام وکیل به چشم می‌خورد.

از نکات جالب این حمام می‌توان به برگزاری مراسم‌هایی مانند جشن حمام زایمان، جشن مراسم آشنایی و خواستگاری دختران و دیگر رسوم جالب و دوست‌داشتنی در آن اشاره کرد. پس از مرمت و بازسازی، این بنا به موزه با انواع مجسمه‌های دیدنی تبدیل شده است.

• حمام تصویری گنجعلی خان کرمان

حمام گنجعلی خان کرمان به‌عنوان یکی از زیباترین بناهای تاریخی، زندگی پیشینیان کرمان را انعکاس می‌دهد. این حمام کهن از تصاویر و نقاشی‌های زیبایی برخوردار بوده و گچ‌بری‌ها و معماری‌های آن زبانزد است. گنجعلی خان، حاکم کرمان در دوران صفویه دستور ساخت این بنا را داده است. این حاکم در زمان فرمانروایی‌اش بناهای متعدد شهری را پایه‌گذاری کرد.

بنا و معمار این حمام از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین افراد زمانه خود نیز بوده است. او دستور ساخت یک میدان داد که چهار وجه آن را حمام، چهارسوق، آب‌انبار و ضرابخانه احاطه کرده بود. در گذشته آب این حمام از قنات تامین می‌شده است. پس از مرمت و بازسازی، به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده است؛ مجسمه‌های مومی زیبایی که از افراد در حال حمام کردن ساخته شده‌اند، در این بنا به چشم می‌خورند.

• حمام چهارفصل اراک

یکی دیگر از حمام‌های شگفت‌انگیز ایران حمام چهارفصل اراک است. این بنا مربوط به اواخر دوران قاجار است. علت نام‌گذاری این حمام وجود نقاشی‌ها و نگاره‌هایی از چهار فصل سال است که در چهار گوشه این حمام به چشم می‌خورند. بر روی این کاشی‌های لعاب‌دار، نقاشی‌هایی از طبیعت و شکارگاه‌ها، انسان، حیوان و نقش‌های از بوته‌ها و پیچک‌ها دیده می‌شود.

تنها حمامی که قسمتی مخصوص برای اقلیت‌های دینی دارد، این حمام است؛ چراکه بانی این بنا، شاهد شست‌وشوی کودکی کوچک توسط مادری یهودی در فصل زمستان بوده است و زمانی که علت را از او می‌پرسد، متوجه می‌شود که یهودیان حق استفاده از حمام عمومی را ندارند. بنابراین تصمیم می‌گیرد در مجاورت حمام عمومی، حمامی برای اقلیت‌ها بسازد. این حمام اکنون به موزه تبدیل شده است.

• حمام کردشت

حمام کردشت یکی از حمام‌های سنتی ایران با معماری ویژه و افسانه‌ای است که دستور ساخت آن به زمان شاه‌عباس صفوی برمی‌گردد. این بنا، در شهر جلفا و روستای کردشت قرار دارد. در زمان خود عموم حق استفاده از آن را نداشتند و فقط مختص پادشاهان بود؛ اما بعدها و در زمان قاجاریه، استفاده از آن برای مردم آزاد شد. به مرور زمان و به‌ دلیل تخریب، بنای حمام غیرقابل استفاده شد اما ارزش تاریخی‌، آن را به یکی از بناهای تاریخی تبدیل کرد.

برای روشن شدن حمام از روزنه‌های سقف استفاده می‌کردند. این حمام درون باغ زیبایی قرار گرفته است. در این باغ زیبا  8 بنای مهم ازجمله حمام بزرگ، حمام کوچک، مسجد غریب، دیوان‌خانه، یخچال، قلعه منسوب به عباس میرزا و ساخلو (پادگان نظامی) به چشم می‌خورد.

• قدیمی‌ترین حمام ایران، حمام سنگی

حمام سنگی بدون شک کهن‌ترین حمام ایران است. این حمام نه‌تنها هیچ تزئینات خاصی ندارد و از معماری‌های پیچیده با سنگ‌بری خاص بهره‌مند نیست؛ بلکه تاریخچه مشخصی هم ندارد. این حمام در شهر گیو اردبیل واقع شده است. اهالی قدیمی این شهر به آن داش حامام می‌گویند؛ در این حمام یک ورودی وجود دارد که شچمه‌های آب گرم و سرد از آن وراد می‌شوند.

حمام سنگی واقع در دامنه کوه و به‌صورت غاری است که یک اتاق کوچک 5 متری را تشکیل داده است که در دل صخره طبیعی کنده شده است. تمام فضای این حمام پوشیده از سنگ طبیعی است. حمام سنگی دارای سه چشمه آب گرم و آب سرد است. اهالی این منطقه معتقدند که آبگرم این حمام تأثیرات مثبتی در بدن انسان‌ها دارد؛ چنانچه برای استحمام در این حمام نیاز به هیچ مواد شوینده‌ای نیست. چراکه آب این حمام پوست را به‌قدری نرم و لطیف می‌کند که هیچ فرآورده بهداشتی و شوینده‌ای قادر به انجام این کار نیست. از این لحاظ این حمام در جهان منحصربه‌فرد است.

جمع بندی موضوع

حمام‌ها در گذشته نقش بسیار مهمی در روابط مختلف اجتماعی ایفا کرده و حتی بر روی اقتصاد نیز تاثیر می‌گذاشتند. این بناها گذشته‌های زیبا و رمزآلودی دارند که در اصل زندگی، روحیه، آیین و تفکرات مردم گذشته را تا حدودی به ما یادآور می‌شوند. امروزه حمام‌های بسیاری در سراسر ایران از آن دوران به جای مانده که بازسازی و مرمت شده و به شکل موزه، رستوران و چای‌خانه درآمده‌اند. حمام‌های تاریخی منحصربه‌فرد ایران علاوه بر زیبایی، دارای معماری خاص و بخش‌بندی متفاوتی هستند.

اهمیت به معماری و طراحی حمام در ایران تنها به گذشته ختم نمی‌شود؛ امروز نیز افراد تمایل دارند که حمام‌های زیبا و لوکسی را در خانه‌های خود داشته باشند. به همین دلیل است که شرکت لاریس از سال 1386 در راستای اجرای این هدف، به تولید انواع کابین دوش، زیردوشی و پارتیشن حمام روی آورده و به‌عنوان یکی از مجریان حمام‌های لوکس در ایران شناخته می‌شود.